فهرست مطالب این مقاله
ایران، سرزمین تمدن‌ها
نام‌ایران همواره با فرهنگ، تاریخ و تمدنی کهن و فاخر همراه بوده است؛ در گوشه گوشه میهن عزیزمان، نشانه‌هایی از‌این جبروت تاریخی به چشم می‌خورد و بازدیدکنندگان را به فکر وا می‌دارد که‌این همه اثر ملی در‌این مرزوبوم، هرکدام داستان‌ها در دل خود دارند و به ما می‌فهمانند که به‌ایرانی‌بودن خویش افتخار کنیم.
استان فارس و به ویژه قلب تپنده آن یعنی شیراز، ازجمله بخش‌هایی از‌ایران است که چندین اثر ملی ثبت‌شده را در خاک خود جای داده است و همه‌ساله میزبان گردشگرانی از ایران و سراسر جهان است. در تورهای گردشگری شیراز، شگفتی‌های فراوانی به استقبال شما می‌آیند و تاریخ کهن سرزمین‌مان را به شما گوشزد می‌کنند؛ شگفتی‌هایی مانند حافظیه و سعدیه، باغ‌های پنجگانه‌ایرانی، دروازه قرآن، بازار و حمام وکیل، ارگ کریمخان، مسجد نصیرالملک، پاسارگارد و بنای باشکوه تخت جمشید.
نقش‌ها و ستون‌های استوار تخت جمشید، شاید پررنگ‌ترین تصویری است که با تفکر به تمدن‌ایران‌زمین در ذهن‌ها شکل می‌گیرد. این بنای شکوهمند، هدیه‌ای ماندگار از سلسله هخامنشیان به‌عنوان یکی از بزرگترین امپراطوری‌های جهان به مردم ایران است. با ما همراه شوید تا باهم از این شگفتی‌ساز دوران بگوییم.
تاریخ و تمدن تخت جمشید
در ۱۰کیلومتری شمال مرودشت و ۶۰ کیلومتری شمال شرقی شیراز قرار گرفته است که پهنه‌ای از تاریخ باشکوه هخامنشیان قرار دارد که هر سنگ و ستون آن، هزاران ناگفته در دل خود پنهان دارد. این شهر باستانی که به پرسپولیس نیز شهرت دارد، پایتخت سلسله هخامنشی بوده است و می‌توان با نگاهی به ستون‌ها و کاخ‌های این بنا، به عظمت امپراطوری آن‌ها پی‌برد.
در سال۵۱۸ قبل از میلاد مسیح، تختجمشید به‌عنوان پایتخت هخامنشیان بنا نهاده شد. پرسپولیس یا تختجمشید مکانی برای تشریفات و مراسم‌های سال نو سردمداران هخامنشی بوده است. این بنای تاریخی بیش از ۱۲۵هزار مترمربع وسعت دارد. احداث این سازه عظیم که از برترین‌های معماری در میان بناهای تاریخی جهان است، چیزی در حدود ۲۵۰۰سال قبل به فرمان داریوش شاه کلید خورد و پس آن دیگر پادشاهان هخامنشی کار ساخت را پیش بردند.
وجه‌تسمیه تختجمشید شیراز
تختجمشید را در زمان ساخت، پارسه، به معنای شهر پارسیان می‌نامیدند؛ چراکه منتسب به ایالت‌های پارس بود. یونانیان نخستین بار واژه پرسپولیس یا همان پارسه‌شهر را برای تختجمشید به‌کار بردند و امروزه در بیشتر زبان‌های اروپایی شناخته شده و کاربرد و بازتاب دارد.
در زمان ساسانیان صد ستون نامی بود که به تختجمشید می‌گفتند و سرانجام در زبان و ادبیات فارسی معاصر، تختجمشید یا قصر شاهی جمشید، نامی بود که شهرت جهانی یافته است.
قدمت تختجمشید شیراز
تختجمشید شیراز ازنظر تمامی‌گردشگران داخلی و خارجی، جبروت خاصی دارد. معماریای خاص و منحصربه‌فرد که این جلال و شکوه را چشم‌نوازتر کرده است. تختجمشید که به دستور داریوش هخامنشی ساخته شد، در زمان حکومت دیگر پادشاهان ازجمله خشایارشاه و اردشیر اول ترمیم شد و گسترش پیدا کرد.
داستان احداث تختجمشید شاید برای‌تان جالب باشد؛ همانظور که گفتیم، ۵۱۸سال قبل از میلاد مسیح، داریوش برای احداث کاخی باشکوه، صخره بزرگی را در شمال غربی کوه مهر انتخاب کرد؛ انتخابی استادانه و دقیق؛ چراکه وضعیت نجومی این کوه، زوایای طلوع و غروب خورشید، کوه‌های بلندی در اطراف آن و سرسبزی‌های مجاورش و قرارداشتن این کوه در مسیر جاده شاهی، مطلوب‌ترین موقعیت را برای ساخت بنای کاخ فراهم می‌کرد.
معماری و سازه تختجمشید شیراز
تختجمشید شیراز معماریای خاص و مدرن را در دل خود دارد؛ خیابان‌ها و حتی تقسیم‌هایی بر پایه محله‌های گوناگون در این معماری ویژه ایجاد شده است. آبراهه‌های زیرزمینی تختجمشید که آب را بدون هرگونه آلایندگی در کانال‌های آن هدایت می‌کردند، از مهم‌ترین اصول معماری آن است. کاخ‌های مستقر در تختجمشید قسمت‌هایی مانند حرمسرا، کاخ شاه و ملکه، کاخ‌های سیاسی و اداری و میهمان‌پذیر داشتند.
چنین ویژگی‌هایی در یک بنا با قدمتی چنین کهن، نشان می‌دهد که سازه تختجمشید از یک معماری منحصربه‌فر برخوردار بوده است و همین امر موجب شهرت جهانی سنگ‌سازه‌های تختجمشید شده است.
یک ورودیه باشکوه
دو ردیف پلکان قرینه به شما برای ورودتان به شهر تاریخی پارسه خوش‌آمدگویی می‌کنند. این پله‌ها که به کاخ دروازه ملل یا دروازه خشایارشاه ختم می‌شوند، شبیه دستانی خم‌شده از آرنج هستند و آماده‌اند تا میهمانان‌شان را برای یک هیجان و لذت توأم با شگفتی همراهی کنند. کاخ دوازه ملل یک ورودی اصلی و دو خروجی دارد که طرح مردان بالدار و گاوهایی با سر انسان روی سنگ‌های دروازه کنده‌کاری شده است.
کاخ آپادانا تخت جمشید شیراز
کاخ آپادانا را می‌توان بزرگترین، شکوهمندترین و بهترین کاخ تختجمشید شیراز دانست. این کاخ به‌عنوان محلی برای برگزاری مراسماتی که سران کشورهای مرتبط با ایران در آن حضور داشتند، انتخاب می‌شد. سقف این کاخ عظیم با ارتفاع ۲۰متری، به‌وسیله ۳۶ستون استوار می‌شد و ۳ ایوان در شرق، غرب و شمال و برج‌هایی در چهار جهت آن می‌درخشیدند.
برای ورود به کاخ دو ردیف پله زیبا و مزین با نقش‌هایی برجسته و خاص در مجاورت ایوان‌های شرقی و شمالی، تعبیه شده است. نقش‌برجسته‌های گاو دو سر و گل و بوته‌ها روی ستون‌های تالار، یکی از شگفت‌انگیزترین بخش‌های تختجمشید شیراز است.
کاخ تچر تخت جمشید شیراز
کاخی مخصوص داریوش و اولین کاخ در تختجمشید که به‌دستور او احداث شد. این کاخ که تچر یا تچرا به‌معنای کاخ زمستانی خوانده می‌شود، روی سکویی با اختلاف ۳متری از آپادانا واقع شده است. تالار مرکزی کاخ تچر در ۳ردیف ستون‌هایی دارد و اتاق‌ها اطراف آن گرفته‌اند.
کتیبه‌ها و نقش و نگارهایی که شاهد تاریخ و تمدن تختجمشید است، در دل این کاخ قرار دارد؛ کتیبه‌هایی از دوران هخامنشیان تا قاجار که سبب شده کاخ تچر را به نگاه یک موزه هم ببینند. کاخ تچر را کاخ آینه هم می‌گویند؛ چراکه سنگ‌های صیقلی خاکستری رنگی در آن است که مانند آینه‌ها انعکاس دارند.
کاخ هدیش تخت جمشید شیراز
کاخ هدیش به‌عنوان کاخ مخصوص خشایارشاه کاربرد داشته است؛ سند این امر نقش خشایارشاه است که بر درگاه این کاخ به‌همراه کتیبه‌هایی حکاکی شده‌اند. تالاری مرکزی و مربعی با ۳۶ستون و ایوانی با ۱۲ستون در شمال آن وجود داشته است. متاسفانه این کاخ پس از تخریب‌های انجام‌شده درطول تاریخ، بقایای چندانی ندارد و به‌همین‌علت آن را کاخ مرموز هم می‌نامند؛ چراکه اطلاعی از سرگذشت آن ندارند.
کاخ یا موزه ملکه تخت جمشید شیراز
این کاخ که اکنون به‌عنوان موزه و ساختمان اداری تختجمشید کاربرد دارد، توسط خشایارشاه بنا شد و قسمتی از آن در جنوب کاخ خشایارشاه و بخش دیگرش در غرب خزانه تختجمشید واقع شده است.
از شواهد تاریخی چنین به‌دست می‌آید که کاخ ملکه درحقیقت همان حرمسرای تختجمشید بوده است و می‌توان گفت که در مقایسه با سایر بناها و کاخ‌های شهر پارسه، ترددها و آمدوشد به آن با سخت‌گیری‌های بیشتری همراه بوده است.
کاخ ملکه که حال دیگر نقش یک موزه باستانی را دارد، اشیائی مانند مهره‌های هخامنشی، گل‌نبشته‌های تختجمشید، خنجر، سرنیزه‌ها، کتیبه‌ها و… را به نمایش گذاشته است.
ستون‌های خاص تختجمشید شیراز
ستون‌های تختجمشید شیراز پررنگ‌ترین تصویری هستند که پس از بازدید از این شهر باستانی در خاطره‌ها می‌مانند. از بررسی‌های باستان‌شناسان مشخص شده است که ستون‌ها و سرستون‌هایی که سقف کاخ آپادانا را بر شانه‌های خود نگه می‌داشتند و ۳ایوان آن را مستحکم می‌کردند، ۷۲عدد بوده‌اند که امروزه فقط ۱۴ستون باقی مانده است. ارتفاع هرکدام از این ستون‌ها به ۲۰متر می‌رسیده است و وزن آن‌ها چیزی حدود ۸۵ تن بوده است. سرستون‌های کاخ آپادانا ظاهری متفاوت داشتند؛ در ایوان شرقی سرستون‌ها به‌شکل مجسمه دو شیر افسانه‌ای و در ایوان غربی مانند شکل ساده گاو هستند. در تالار اصلی آپادانا نیز ستون‌ها هرکدام ۴۸شیار دارند و سرستون‌ها به شکل گاو هستند.
دروازه ملل تختجمشید شیراز
کاخ دروازه ملل که در زمان حیات شهر پارسه از رونق بسیاری برخوردار بوده است، کاخی نسبتا کوچک است و کسانی که به قصد ملاقات با پادشاهان می‌آمدند، ابتدا به این کاخ آمده و سپس اجازه حضور در دیگر کاخ‌ها را کسب می‌کردند.
ستون‌های دروازه ملل پارس شگفتی‌ساز هستند. بخش پایینی آن‌ها که با ۴۸شیار بلند به بخش بالایی متصل شده‌اند، شبیه به زنگوله هستند. سازه‌ای شبیه چرخ در قسمت‌های بالاتر خودنمایی می‌کند که روی آن گل ستون دیده می‌شود و طرح‌ها و نقش‌هایی منحصربه‌فرد را روی پیکر خود دارد و سرستون‌ها دروازه ملل نیز نقش دو گاو زانو زده را در خود جای داده‌اند.
یادتان باشد که هنگام عکاسی از این ستون‌ها و سرستون‌ها، باید از آن‌ها آنقدر فاصله بگیرید که قامت بلند آن‌ها در کادر شما بگنجد.
خزانه تختجمشید شیراز
اجسامی‌به جای مانده از بقایای یک ساختمان در مجاورت حرمسرای تختجمشید شیراز مشاهده می‌شود که به آن خزانه می‌گویند. این سازه به فرمان داریوش بنا شده و در ادوار گوناگون، تغییرات فراوانی را متحمل شده است. این ساختمان تالاری با ۹۹ ستون، حیاط، ایوان و چند اتاقک دارد.
کاخ شورا تخت جمشید شیراز
تالار مرکزی یا همان کاخ شورا، از دیگر تالارهای شهر پارسه است. در شواهد تاریخی مطرح است که پادشاه در این مکان با بزرگان ملاقات می‌کرده است. این کاخ را از آن جهت شورا نامیدند که دو سرستون انسان در آن مشاهده می‌شود که در تاریخ باستانی ما نماد تفکر است
نوروز و تختجمشید
از نقش و نگارهای تختجمشید شیراز چنین برداشت می‌شود که جشن باستانی نوروز در این شهر کهن قدمتی بسیار دارد. آئین نوروز قدمتی فراتر از شکل‌گرفتن ایران و حتی ورود مادها و هخامنشی‌ها دارد.
مبدع و بنیان‌گذار آئین نوروز طبق مستندات تاریخی جمشید، پادشاه کبیر پیشدادی است و نام تختجمشید وجود ارتباط این بنا را با جشن نوروز در ذهن‌ها جاری می‌کند.
تصویر شیری که بر گردن یک گاو شکن است در نقش‌های تختجمشید به چشم می‌خورد که براساس رمز و رازهای علم نجوم، شیر نماد خورشید و برج ثور یا گاو دومین ماه است که با نوروز منطبق بوده است.
نوروز در زمان هخامنشیان زمان مشخصی نداشته و از ۲۱ اسفند تا ۹ اردیبهشت‌ماه در تغییر بوده است. در زمان داریوش، اجرای آئین نوروز بسیار رواج داشته است؛ سند این سخن طرح‌های برجسته هخامنشی روی نمای خارجی پله‌های شهر پارسه است که بخشی از مراسم نوروز را به تصویر کشیده است.
پایان تلخ و آتشین تختجمشید شیراز
اسکندر مقدونی۳۳۴سال قبل از میلاد مسیح، با هدف پایان‌دادن به سلسله باشکوه هخامنشی به ایران حمله کرد و هنگامی که پای او و سپاهیانش به تختجمشید رسید، تمدنی کهن درمعرض آتش و غارت و ویرانی قرار گرفت. این، یک پایان تلخ برای سازه‌ای چنین شگفت و سلسله‌ای به بزرگی هخامنشیان بود که در تاریخ افسوسی بزرگ بر جای گذاشت.
بازسازی‌های تختجمشید شیراز
تختجمشید شیراز پس از حمله اسکندر مقدونی و حتی پیش از آن و در زمان حیاتش، بارها مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است. در سال۱۳۰۹ سازه‌های جنوب شرقی تختجمشید توسط گروه اعزامی دانشگاه شیکاگو خاکبرداری و کتیبه منسوب به خشایارشاه در همان زمان کشف شد.
یک باستان شناس آلمانی به‌نام اریک اشمیت در سال۱۳۱۴ مرمت‌های شهر پارسه را عهده‌دار شد و بخش‌های بسیاری از این بنای کهن را حفاری و ترمیم کرد. تا سال۱۳۱۹ کشف، مرمت و بازسازی‌های گوناگون در تختجمشید ادامه داشت تا به امروز که با تمام ویرانی‌هایی که تجربه کرده است، همچنان خیره‌کننده و منحصربه‌فرد باشد.
