موزه فرش تهران که یکی از موزه‌های تخصصی تهران است و در آن از فرش‌هایی نفیس و زیبا نگهداری می‌شود، در ۲۲بهمن ماه سال۱۳۵۶، دقیقا یک سال قبل از پیروزی انقلاب، توسط فرح پهلوی افتتاح شد. فرش‌های بافته‌شده در قرن یازدهم هجری تا به الان، بیشتر فرش‌های موزه فرش تهران را تشکیل می‌دهند.

فرش‌های موجود در موزه فرش تهران، مربوط به شهرهایی ازجمله اصفهان، تهران، تبریز، کاشان، مشهد، قم، سنندج و کرمان است. شرکت در تور تهران گردی آرامش سفر.

ویژگی‌های بنای موزه فرش ایران

آیا تا به حال می دانستید که طراح موزه فرش ایران، فرودگاه مهرآباد، استادیوم بزرگ آزادی تهران، ساختمان بورس و حتی کاخ نیاوران یک نفر بوده است؟  این طراح معروف عبدالعزیز فرمانفرمائیان است  او طراحی و معماری بنای موزه را به‌عهده داشته؛  موزه‌ای که بنای آن با موضوع آن تناسب دارد. عبدالعزیز فرمانفرمائیان پروژه‌های بزرگی را طراحی کرده است.

طراح و معمار موزه، فضای بیرونی موزه را مانند دار قالی ساخته است. روح و خصلت ایرانی که در این سازه مشاهده  می‌شود، از ویژگی‌های مهم این بنا است.

موزه فرش تهران دارای ۲ طبقه است  که تالار طبقه همکف  به نمایشگاهی دائمی‌ اختصاص بافته و تالار طبقه دوم برای برگزاری نمایشگاه‌های موقت گلیم و قالی است .

علاوه‌بر این، یک کتابخانه تخصصی با ۳۵۰۰عنوان کتاب به زبان‌های عربی، آلمانی، فارسی، انگلیسی و فرانسوی نیز وجود دارد که مرجع غنی برای دانشجویان و علاقه‌مندان به فرش و قالی ایرانی است که اطلاعاتی ناب را می‌توان از این مجموعه استخراج کرد .

ورود به موزه

بعد از عبور از درب موزه، به محل بلیت‌فروشی خواهید رسید. با گذشتن از راهرو، به اولین قسمت موزه را می‌بیند. در اولین قسمت با مشاهده هفت فرش نفیس به دیوار آویخته‌شده که هر یک داستان مفصلی دارند، از دستان هنرمند جوانان این مرزوبوم متعجب خواهید شد. وجود حوض‌خانه در وسط همین قسمت، نشان‌دهنده توجه معمار به اصول سنتی معماری ایرانی است. در همین قسمت یک فروشگاه دائمی ‌متشکل از کتاب و صنایع‌دستی نیز قرار دارد که برای تهیه کتاب و محصولات فرهنگی و آموزشی می‌توانید به آنجا مراجعه کنید.

معرفی برخی فرش‌های مجموعه

می‌توان از انواع گلیم‌ها و فرش‌های دست‌بافت‌ موزه که ویژگی‌های قالی‌های ایرانی ازجمله رنگ‌آمیزی جذاب، طرح‌های متنوع‌، نقش‌‌های رنگارنگ و بافت حرفه‌ای نام برد. موزه فرش تهران با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی و فرش ایرانی را از حدود قرن نهم هجری تا دوره معاصر در خود جا داده است.

فرش بختیاری

فرش بختیاری که از سنت فرشبافی اصفهان برخوردار و زیبایی و سادگی خاصی در طراحی آن به‌کار رفته است، از رنگ‌های قرمز، سفید و مشکی بافته شده و اولین فرشی است که می‌بینید. الگوی قابقابی یا خشتی، ویژگی بیشتر فرش‌های بختیاری است.

در طرح اولیه نقشه این فرش، از طرح‌های تکرارشونده استفاده شده و یک الگوی واحد وجود دارد. الگوهای تکرارشونده عموما شکل واحدی دارند. قالی بختیاری که در این مقاله آن را بررسی می‌کنیم، تنها یک محور تقارن عمودی دارد و به‌علت داشتن این محور تقارن، با نگاه‌ کردن به آن احساس می‌کنیم که به‌سمت جلو می‌رویم. از این نوع قالی‌ها بیشتر در نقطه ورودی سالنی بزرگ که به‌سمت داخل سرا می‌رود یا راهروهای ورودی استفاده می‌شده است و برای پهن شدن در وسط سالن مناسب نیستند؛ بنابراین قالی میهمان‌ها را به مسیر تعبیعه شده راهنمایی می‌کند. می‌توان گفت ین شیوه به نوعی خوش‌آمدگویی محترمانه به میهمان‌ها است. نکته دیگر که ذکر آن لازم است، این است که فرش خشتی ممکن است بختیاری باشد، اما هر فرش بختیاری لزوما خشتی نیست. گره‌های قالی بختیاری ترکی یا متقارن هستند. شکل قالی نیز به الگوهای به‌کار رفته در گلیم شباهت دارد.

فرش اصفهان

ازجمله فرش‌هایی که در موزه فرش تهران وجود دارند، می‌توان به فرش اصفهان اشاره کرد. به قالی اصفهان قالی شاه عباسی نیز می‌گویند؛ چراکه راه‌اندازی صنعت قالیبافی در اصفهان، به همت شاه عباس بوده است. ازجمله خلاقیت‌های بسیار جالبی که در آن زمان به‌کار گرفته می‌شد، شباهت قسمت‌های مختلف فرش به معماری سقف در دوران صفویه است؛ به‌طوری که گاهی قالیبافان اصفهان برای طرح قالی، عینا نقش سقف بنا را کپی می‌کردند؛ به این شکل طرح روی سقف با طرح فرش تقارن پیدا می‌کرد. محور تقارن عمودی و افقی در طراحی این فرش به چشم می‌خورد که برای پهن شدن در سالن اصلی و در زیر گچ‌بری‌هایش مناسب است. قالی اصفهان دارای درجه تراکم هشتاد رج یا حتی بالاتر  است که گذاشتن آن در مرکز ساختمان را توجیه پذیر می‌کند. نکته دیگر در مورد گره‌های فرش که باید آن را یادآور شد، این است که گره‌های فرش به‌شکل فارسی و نامتقارن اجرا شده‌اند.

ازجمله خلاقیت‌هایی مانند ایجاد نقش برجسته که در بعضی موارد مشاهده می‌شود، عموما در اصفهان انجام  می‌گیرند.

قالیچه میرزا کوچک‌خان جنگلی

میرزا کوچک‌خان در تاریخ مدرن ایران یک قهرمان ملی به‌حساب می‌آید. وی بنیانگذار جنبش انقلابی مستقر در جنگل‌های گیلان در شمال ایران بود که به نهضت جنگل معروف شد.

این فرش با تمجید از میرزا، در خوشنویسی نستعلیق با شعری فارسی تزئین شده است و در مراسمی ‌در هفته ملی میراث فرهنگی رونمایی شد. گفته می‌شود که بافنده فرش مردی ایرانی است به‌نام ملامحمود مادیحی؛ وی یکی از مداحان برجسته و از بافندگان فرش زمان خود در شهر کاشان بود. قالیچه میرزا کوچک‌خان جنگلی، قبلا متعلق به یک ایرانی مقیم استرالیا به‌نام کورکی(korki) بود؛ اما یک جمع‌کننده ایرانی از استان شمالی گیلان فرش را خریده و آن را به ایران بازگرداند.

این فرش در اندازه‌های ۲۲۰*۱۳۰ سانتیمتر است و طبق گفته کارشناسان، در اواخر دوران قاجار و وقتی که میرزا کوچک‌خان هنوز زنده بود، ساخته شده است. در طراحی قالیچه میرزا کوچک‌خان جنگلی، تصویر ایشان در حالتی که لباس نظامی ‌پوشیده و اسلحه کمری دارد، به نمایش گذاشته شده است.

فرش کرمان

قالی بافت کرمان، ویژگی‌هایی دارد؛ ازجمله اینکه تصویرهای آن دارای شخصیت‌های تاریخی روایت‌های شاهنامه، حیوانات و انسان‌های افسانه‌ای است.

قالی شهری و قالی عشایری، دو دسته اصلی قالی کرمان را تشکیل می‌دهند. فرش کرمان متعلق به دوره احمدشاه قاجار است، یکی از فرش‌های جالب موزه فرش تهران است که شخصیت‌های مهم تاریخی، ازجمله شاه عباس، اسکندر و ناپلئون را در یک باغ جمع کرده است. در محدوده پایین و وسط فرش، تصویری از احمدشاه قاجار توجه بیننده را به خود جلب می‌کند. این قالی بر روی زمین پهن نمی‌شد و مانند پرده از دیوار آویخته می‌شده است و نه تقارن عمودی دارد و نه افقی؛ اما دلیل اصلی اینکه روی زمین پهن نمی‌شد، این است که تصویر شاه روی آن هک شده بود و پهن کردن آن زیر پا، نوعی بی‌حرمتی به شخص شاه محسوب  می‌گردید.

فرش تبریز

از دیگر عجایب آویخته‌شده موزه فرش تهران، فرش تبریز است که بنا به طراحی فوق‌العاده آن، زیبایی خیره‌کننده‌ای دارد. ممکن است با نگاه اولیه به طرح قالی، محور تقارن عمودی و افقی آن توجه ما را جلب می‌کند. با نگاهی عمیق تر به این فرش، در می‌یابیم، که رنگ‌های قسمت بالایی و پایینی و همچنین سمت راست و چپ قالی با یکدیگر فرق دارند. برخلاف قالی مشهد، این قالی پر از نقش و نگار است و نقش حیوانات نیز در آن به چشم می‌خورد. این قالی پر از نوشته و… است. هرجا که نوشته، خوشنویسی یا شعر را بر روی قالی دیدین به شما اطمینان می‌دهیم که قالی کار شهر زیبای تبریز است.

از آنجایی که فرش پر از تصاویر و نقش و نگار‌های مختلف است، مخاطب با پیدا کردن حیوانات در این باغ شلوغ و نیز پیدا کردن اختلافات رنگ و طراحی،  می توانند سرگرم ‌شود. باتوجه به  این که نقوش بسیار زیادی که در طراحی این قالی به‌کار رفته است، می‌تواند حواس‌ها را پرت کند؛ بنابراین برای سالن اصلی گفتگو یا اتاق فکر به‌کار نخواهد رفت؛ اما برای اتاق انتظار، اتاق میهمان یا هر جایی که قرار است میهمان تنها بماند، ایده‌آل است و می‌تواند برای مدتی کوتاه او را به خود مشغول کند.

ویژگی‌های موزه فرش

قالی‌های ایرانی موزه فرش تهران، گستره وسیعی از طرح‌ها و نقوشی بسیار زیبا را دارد. قالی‌های تصویری به‌جهت طرح‌ها و نقش‌ها و رنگ‌های گوناگونی که در آن‌ها به‌کار گرفته شده‌، جایگاه ویژه‌ای دارند.

می‌توان در موزه فرش ایران نمونه‌هایی از قالیچه‌های تصویری شاهنامه بایسنغری را مشاهده کرد که بیانگر اسطوره‌، ادبیات‌، مذهب و فرهنگ و هنر غنی ایران عزیزمان است. این آثار همه در کارگاه قالیبافی استاد موسوی سیرت‌ و به یاری هنرمندان جوان طراحی و بافته شده‌اند .

مراحل بافت قالی

در تهیه قالی‌های موزه فرش تهران که از جاذبه‌های تهران نیز محسوب می‌گردد، فاز‌های مختلفی طی شده است تا این قالیچه‌ها به عرصه ظهور برسند؛ این مراحل عبارتند از: اول تهیه طرح و نقشه از روی نسخه اصلی‌، دوم تنظیم رنگ‌ها و عمل آوردن مواد رنگی گیاهی و شیمیایی روی پشم‌های مرغوب‌ و مهارت دستان هنرمند بافنده این آثار که به مدت پنج سال مستمر به کار بافت قالی اشتغال داشته‌اند.

آدرس موزه فرش

آدرس موزه فرش تهران بدین شرح است: تهران، میدان انقلاب، خیابان کارگر شمالی، تقاطع دکتر فاطمی، ‌ضلع جنوب شرقی چهارراه، موزه فرش ایران.

برای بازدید از موزه فرش تهران، با پیاده شدن در ایستگاه متروی میدان انقلاب اسلامی‌ در خط ۴ متروی تهران از قطار و رفتن با تاکسی در خیابان کارگر شمالی به‌سمت تقاطع خیابان دکتر فاطمی،‌ می‌توان به موزه فرش رسید.

همچنین می‌توانید برای استفاده از تاکسی،  تاکسی هایی که  از بلوار کشاورز، خیابان فاطمی ‌و خیابان کارگر شمالی عبور می‌کنند، می توانند گزینه خوبی باشند. موزه که از جاهای دیدنی شهر تهران است، دیدن کنید.

اما بهترین مسیر برای رسیدن به این موزه که یکی از جاذبه‌های تهران است، استفاده از حمل و نقل عمومی‌ است. از اتوبوس‌های تندرویی که از بزرگراه شهید چمران می‌گذرند، استفاده کرده و در ایستگاه باقرخان از اتوبوس پیاده شوید و خیابان دکتر فاطمی ‌را به‌سمت شرق بروید تا بعد از خیابان کارگر، به موزه فرش تهران برسید.

و اگر پیوسته با مترو رفت ‌و آمد  می‌کنید، می‌توانید از مسیر ایستگاه میدان جهاد واقع در خط ۳ استفاده نمایید و وقتی از مترو پیاده شدید، با ادامه دادن خیابان دکتر فاطمی‌ به‌سمت غرب، به موزه برسید.

زمان بازدید

گردشگران برای دیدن موزه فرش تهران،  می توانند هر روز به‌جز دوشنبه و ایام سوگواری، از ساعت ۹ صبح تا ۶ بعد از ظهر  به این موزه سر بزنند.