جشن مهرگان بعد از جشن بزرگ و باستانی نوروز از مهم‌ترین جشن‌های ایرانی است که درست در آغاز پاییز و در مهر ماه جشن گرفته می‌شود. حتما شما هم در این روزهای پاییزی سال دربارۀ جشن مهرگان و داستان‌هایش بسیار شنیده‌اید ولی هنوز نمی‌دانید این داستان ریشه در کجا دارد و یا اسطوره مهرگان چه معنایی دارد؟! برای اینکه بیشتر درباره این جشن ایرانی پاییزی مهم بدانید، با ما همراه شوید.
ریشه جشن مهرگان
همانطوری که قبلا در جشن شهریورگان (به جشن شهریورگان سایت لینک شود) برایتان گفتیم، در تقویم ایرانی روزهای هر ماه اسم داشتند که با نام خداوند شروع می‌شد و بعد به فرشتگان مقرب و دیگر فرشتگان می‌رسید. هر وقت نام روز و نام ماه یکی می‌شد، ایرانیان باستان به همین بهانه برای جشن، نیایش و سپاس پروردگار به دور هم جمع می‌شدند.
این جشن‌ها همیشه همراه با نیایش، دعا و البته سرور و شادی برگزار می‌شد. برای همین خوب است بدانید که واژۀ جشن در زبان اوستایی در اصل جَشِن خوانده می‌شده از فعل یَزِشن در معنای نیایش پروردگار ریشه گرفته است.
زمان جشن مهرگان
جشن مهرگان ۱۶ مهر ماه تقویم ایران باستان است که در تقویم امروز مصادف با ۱۰ مهر ماه است. در تقویم ایرانی از دوره ساسانیان به بعد ۶ ماه اول سال بر خلاف تقویم فعلی که ۳۱ روز است، این ماه‌ها ۳۰ روزه بودند. برای همین جشن مهرگانی که ۱۶ مهر ماه تقویم باستانی است، با ۶ روز اختلاف در تقویم فعلی مصادف با دهم مهر ماه شده است.
این اختلاف ۶ روزه در دو تقویم موجب شد تا به مرور دهم مهرماه یا همان شانزدهم مهر تقویم باستانی به مهرگان خاصه مشهور شود و شانزدهم مهر ماه تقویم فعلی به عنوان باوری که از قدیم به جا مانده با نام مهرگان عامه شناخته شود.
داستان کاوه آهنگر و فریدون شاه
اما جشن مهرگان یک داستان اسطوره‌ای بسیار زیبای دیگری هم از دل شاهنامه دارد و آن یادمان پیروزی کاوه آهنگر و فریدون شاه در برابر ضحاک ماردوش است. این داستان ریشه در فرهنگ و سنت کهن ایران دارد و بدون شک درباره آن شنیده و یا در شاهنامه خوانده اید.
ضحاک ماردوش که برای تغذیه مارهای رو دوشش روزی دو جوان رعنا و قدرتمند را می‌کشت، ظلم را به حدی رساند که کاه آهنگر از میان مردم شورش کرد و به دادخواهی برخواست. او پیشبند آهنگری‌اش را درفش کرد و به کاخ ضحاک تاخت تا او را از قدرت به زیر کشد بلکه جان جوانان در بند را نجات دهد. فریدون شاه پیشدادی نیز در این راه رهبری مردم را به عهده گرفت و با یاری مردم و حمایت کاوه آهنگر، ضحاک ماردوش را از سلطه به زیر کشید.
این داستان اگرچه اسطوره است ولی ریشه‌ایی واقعی برخاسته از سنت داشته و سراسر سمبل و نماد برای درس آزادگی و جوانمردی است. جشن باستانی مهرگان همزمان با تغییر فصل و شروع پاییز نماد شروع دوباره برای مردم عصر باستان است.
جشن مهرگان از دیرباز همراه با یادمان پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاک ماردوش جشن گرفته می‌شد و امروزه بعد از نوروز بزرگ و همراه با جشن تیرگان و سده از بزرگ‌ترین جشن‌های ایرانی و البته مهم‌ترین جشن فصل پاییز تا قبل از شب یلدا است.
ریشۀ نام مهر
نمی‌خواهیم بحث شیرینمان را خیلی تخصصی کنیم و وارد ریشه‌یابی نام فرشتۀ مهر شویم و یا در این مورد صحبت کنیم که این اسطوره از کدام سرزمین وارد فرهنگ هندواروپایی شده است. البته بدون شک فرشتۀ مهر را باید میراث مشترک اقوام هندواروپایی دانست که به همۀ مردم این نژاد تعلق دارد.
فرشتۀ مهر همانطور که از سمبل این ماه پیداست، نماد میزان، دادگری و درستی است. در نتیجه ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که مهر شاهد و گواه پیمان‌های ما و درستی آن پیمان است. به اعتقاد سنت ایرانی اگر به پیمانمان پایبند باشیم، فرشته مهر از ما خشنود خواهد بود.
در انتها نیز می‌خواهیم برای روشنگری به تفاوت اسطوره و افسانه اشاره کنیم. خوب است بدانید که افسانه‌ها هیچ گونه واقعیتی ندارند و بیشتر حالت قصه هستند. زیبای خفته، افسانه سفید برفی و هفت کوتوله و یا هری پاتر از مشهورترین افسانه‌ها هستند. اما از این طرف اسطوره‌ها ریشۀ واقعی دارند و معمولا حاوی پیام‌های اخلاقی، اجتماعی و یا بیان داستان‌های عامیانۀ باستانی هستند که در طول تاریخ شاخ و برگ‌هایی به آن‌ها اضافه شده است.
اسطورۀ فرشتۀ مهر و گرامیداشت جشن مهرگان از مهم‌ترین میراث اقوام هندواروپایی است که امروزه همچنان در بین اقوام هندی، ایرانی و ارمنی گرامی داشته می‌شود. در زیر حجاری فرشتۀ مهر را می‌بینید.
جشن مهرگان در حال حاضر
جشن مهرگان امروزه در بین زرتشتیان ایران و زرتشتیان هند جشن گرفته می‌شود تا نام نیک اقوام باستانی زنده نگه داشته شود. این جشن همراه با نیایش، دعا و البته سرور و شادی است. در حال حاضر اما در برخی شهرهای ایران نیز شهروندان جشن مهرگان را به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن های اسطوره‌ای ایرانی جشن گرفته تا بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن، شاهنامه خواندن باشد.
امیدواریم با گرامیداشت جشن بزرگ نیاکانمان یاد آن‌ها را زنده نگه داریم و درباره تاریخ و فرهنگ کشورمان بیشتر مطالعه کنیم. جشن مهرگان بر شما شاد و پیروز!
