جشن شهریورگان یکی از جشن‌های باستانی و کهن ایران است که امروزه نیز توسط برخی از زرتشتیان مقیم پایتخت و نواحی مرکزی ایران برگزار می‌شود. این جشن باستانی و تاریخی یکی از دوازده جشن مهم ایران کهن است که در بستر تاریخ و فرهنگ کشور همچنان حفظ شده و به زمان حال رسیده است. در ادامه می‌خواهیم درباره این جشن زیبا و باستانی بیشتر صحبت کنیم تا درباره فرهنگ و آیین اجداد و نیاکانمان بهتر بدانیم، با ما همراه باشید.
پیشینه و تاریخچه جشن شهریورگان
جشن شهریورگان یکی از جشن‌های مهم و قدیمی ایران باستان است که در واقع پاسداشت مقام یکی از فرشتگان مقرب یعنی فرشته خَشثَره‌وئیریه است و همراه با نیایش پروردگار، افروختن آتش، پذیرایی با میوه و آجیل، نیایش و دعای دسته جمعی است. قدیمی‌ترین منبعی که در دوران تاریخ اسلامی از جشن شهریورگان سخن گفته آثار الباقیه ابوریحان است که اذعان داشته ” شهریور ماه روز چهارم آن شهریور روز است و آن به مناسبت توافق دو اسم جشن است و آن را شهریورگان گویند” اما علاوه بر این جشن، منابع قدیم‌تر دیگری چون یشت‌ها، یسنا و گات‌ها مکرر به مقام فرشته شهریور که در اوستایی به آن خَشثَره‌وئیریه می‌گویند، اشاره کرده است.
خوب است این را بدانید که علاوه بر سنت کهن ایرانی و نام‌های اوستایی دوازده ماه سال، تمام روزهای سال نیز در تقویم ایران کهن اسم داشته اند. به این ترتیب، هر ماه با نام اهورامزدا شروع شده، در ادامه از فرشتگان مقرب او یاد شده و ادامۀ ماه نام‌های دیگر فرشتگان است. به این ترتیب زمانی که نام ماه و نام روز یکی می‌شده، آن روز را جشن می‌گرفتند.
در تمامی ماه‌های سال روز چهارم ماه به همین فرشته مقرب خَشثَره‌وئیریه تعلق داشته و در ماه شهریور، این روز به عنوان جشن شهریورگان گرامی داشته شده و بهانه‌ای برای شادی و نیایش های دسته جمعی و افروختن آتش بوده است.
ریشه نام خَشثَره‌وئیریه
فرشته خَشثَره‌وئیریه یکی از فرشتگان مقرب درگاه اهورامزدا و در معنای شهریاری آسمانی، آرمانی و مطلوب است. از سوی دیگر این فرشته در زمین نماینده هم دارد و تمامی فلزات، طلا و سنگ‌های گران‌قیمت نماینده خَشثَره‌وئیریه در زمین هستند.
دشمن و یا به اصطلاح ایرانی، هماورد این فرشته سئوروه است که در کتب دوران ساسانی از او با نام ساوول یاد شده است. سئوره در معنای بی‌نظمی و ناهنجاری در اداره امور است که در تضاد کامل با فرشته خَشثَره‌وئیریه قرار دارد. واژه اوستایی خَشثَره‌وئیریه در گذر زمان و با تغییرات زمانی در فارسی میانه با حذف خ از ابتدای واژه و از دست رفتن بخش دوم واژه به شَهرِور و در فارسی جدید به شهریور تبدیل شده است.
جشن شهریورگان در حال حاضر
امروزه متاسفانه داستان‌ها و اسطوره‌های بسیاری که پایه و اساس علمی نداشته، پیرامون جشن شهریورگان شکل گرفته و بسیاری از مردم از این روز با عنوان روز پدر در ایران باستان، روز مرگ مانی و یا زادروز داراب یاد می‌کنند. لازم به ذکر است که روز پدر در ایران کهن بزرگداشت فرشته بهمن و جشن بهمنگان است و ارتباط زادروز داراب شاهنامه با جشن شهریورگان نیز سندیت علمی و زبان‌شناسانه ندارد. از سوی دیگر مرگ مانی در عصر ساسانی اگرچه در ماه شهریور به وقوع پیوسته ولی ارتباطی به این جشن ندارد و تنها تداخل زمانی منجر به چنین اشتباه فاحشی شده است. در نتیجه این جشن باستانی را تنها باید همان پاسداشت فرشته شهریور به عنوان نماینده فلزات و نماد حکومت مطلوب دانست.
ایرانیان باستان در چنین روزی برای درخواست نظم دنیوی آرمانی و آسمانی به درگاه اهورامزدا دعا کرده و با نیایش‌های دسته جمعی خواستار نظم جهانی بودند. به اعتقاد ایرانیان کهن نیایش به درگاه این فرشته منجر به اداره مطلوب امور شده و بر عهده هر ایرانی است که برای این مهم نیایش کند.
مراسم‌های سنتی جشن شهریورگان
مراسم جشن شهریورگان با دعا و نیایش شروع شده و همراه با جشن و شادی است. در این جشن با توجه به نزدیک بودن پاییز و فصل کشت پاییزی مردم به درگاه اهورامزدا و برای کشاورزان هم دعا می‌کردند تا محصولی پربار داشته باشند.
پذیرایی با آجیل، نان سنتی، انواع میوه و شیرینی از دیگر مراسم‌های جشن شهریورگان است که با پایان مراسم دعا و نیایش با همین خوراکی ها از مردم پذیرایی می‌شود.
دیگر جشن‌های کهن ایرانی
در طول سال ایرانیان باستان جشن‌های بسیاری داشتند که شهریورگان تنها یکی از آن‌هاست. یازده جشن دیگر در طول یازده ماه سال، جشن نوروز، جشن شب یلدا و جشن سده به عنوان جشن پیدایش آتش دیگر مراسم‌های یادگار از دوران ایران کهن و باستان است که گرامیداشت آن ها بر عهده هر ایرانی است.
امیدواریم از این آگاهی‌ها بهرمند شده و برای دانستنی‌های بیشتر درباره اسطوره‌ها و جشن‌های ایرانی مطالعه کنید تا به مرور داستان‌های نادرست از پیرامون این جشن‌های اسطوره‌ای و کهن زدوده شود. با آرزوی تندرستی و کامیابی شهریورگان بر شما شاد باد!
